Handhavingsinzet

Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat UWV goede en snelle dienstverlening levert. Het handhaven van de wet- en regelgeving die UWV uitvoert, is daarvan een cruciaal onderdeel. We doen er alles aan om misbruik en oneigenlijk gebruik zo veel mogelijk te voorkomen en aan te pakken. Samen met ketenpartners treedt UWV op als één overheid in de bestrijding van oneigenlijk gebruik en misbruik van uitkeringen en toeslagen, en daarmee samenhangende misstanden. Wel blijkt het in de praktijk lastig om nieuwe samenwerkingsinitiatieven te starten. Dit komt vooral door de bestaande belemmeringen bij gegevensuitwisseling. Er ontbreekt regelmatig een wettelijke grondslag om gegevens te kunnen delen met alle samenwerkende partijen. UWV blijft in overleg met de ketenpartners om deze belemmeringen weg te nemen.

Het aantal meldingen door UWV‑medewerkers over mogelijk misbruik of oneigenlijk gebruik van uitkeringsgelden in de eerste vier maanden ligt lager dan in dezelfde periode in 2020. Dat verschil is een gevolg van aangebrachte systeemkoppelingen, waardoor sinds maart 2020 de gegevens van mensen met een arbeidsongeschiktheids- of Ziektewet‑uitkering die ook inkomsten uit arbeid hebben automatisch worden vergeleken met de gegevens in de polisadministratie en interne meldingen niet meer nodig zijn. De beperkende maatregelen als gevolg van de coronacrisis zijn ook nog steeds van invloed: we konden minder onderzoeken doen dan in de eerste vier maanden van het vorige jaar. De beperkte mogelijkheden voor handhavingsdeskundigen en inspecteurs voor waarnemingen ter plekke en face‑to‑facecontact met klanten leidden ertoe dat zaken niet konden worden afgerond. Dit komt ook tot uiting in een dalend aantal geconstateerde overtredingen van de inlichtingenplicht: 3.500 in de eerste vier maanden van 2021 tegenover 4.500 in de eerste vier maanden van 2020. Sinds januari 2021 zijn we weer begonnen met volledig handhaven op de inspanningsplicht, maar we houden nog steeds meer dan voor de coronapandemie rekening met de persoonlijke omstandigheden van de werkzoekende. Als de werkzoekende niet aan zijn verplichtingen kan voldoen vanwege de maatregelen die het kabinet heeft genomen of vanwege een lastige privésituatie door de coronacrisis, dan heeft dat geen gevolgen voor zijn uitkering. We constateerden in de eerste vier maanden van 2021 29.800 overtredingen van de inspanningsplicht, tegenover 31.400 in de eerste vier maanden van 2020.

Versterking risicomanagement handhaving

Het versterken van zorgvuldig toezicht vergt een integrale benadering waarin zowel politiek, wetgever als uitvoerder een rol hebben. Risicomanagement start met het identificeren van risico’s en het kiezen van de juiste beheersmaatregelen, waarna vervolgens de voortgang op de implementatie van de beheersmaatregelen wordt gemonitord en het effect wordt gemeten. De risico’s in de WW, de Ziektewet en de WIA zijn de afgelopen jaren geïdentificeerd. We zijn dit jaar gestart met het treffen van beheersmaatregelen voor de misbruikrisico’s. Voor de WW zal rond de zomer het zogeheten controlframework klaar zijn, met een beheersingsstrategie voor de toprisico’s in de WW. Na de zomer verwachten we ook voor de Ziektewet en de WIA het controlframework te hebben opgesteld.

Meer datagedreven werken

Er zijn steeds meer risico’s die beheerst moeten worden. Risicoscans worden daarom een steeds belangrijker onderdeel van onze toezichts- en handhavingsstrategie. We zijn ons ervan bewust dat het werken met risicoscans maatschappelijk gezien niet onbetwist is. We houden daarom in onze aanpak rekening met de manier waarop organisaties zoals de Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman aankijken tegen de inzet van risicoscans en we communiceren intern en extern proactief over de inzet van risicoscans. We verwachten dat de implementatie van de door ons ontwikkelde risicoscans voor verblijf buitenland, verwijtbare werkloosheid en sollicitaties een belangrijke bijdrage zullen leveren aan het verminderen van de risico’s op die gebieden. In februari 2021 hebben wij het verzoek van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) ontvangen om een uitvoeringstoets te doen om het structureel werken met risicoscans mogelijk te maken. Momenteel werken we nog aan deze uitvoeringstoets.

Fraudethema’s

We verrichten themaonderzoeken naar risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik van uitkeringsgelden. In 2021 willen we onderzoek doen naar de aard en omvang van ten minste 18 risico’s. De inzichten die we daarbij opdoen helpen om maatregelen vast te stellen waarmee we de risico’s kunnen verkleinen. In de eerste vier maanden van 2021 liepen nog 2 onderzoeken uit 2020 door en zijn er 4 nieuwe onderzoeken gestart; de overige volgen later dit jaar. Daarnaast verrichten we onderzoeken naar fenomenen waarbij in meer of mindere mate sprake is van georganiseerde en/of grootschalige fraude. Het gaat dan voornamelijk om (schijn)constructies, waarbij regelmatig meerdere partijen betrokken zijn.

Dit zijn de resultaten van de belangrijkste themaonderzoeken:

• Faillissementen: Aanvragen voor faillissementsuitkeringen die handhavingsaandacht vragen, worden onderzocht. Dit leidt tot een advies om al dan niet een voorschot te betalen of om de aanvraag af te wijzen. In de eerste vier maanden van 2021 hebben we 54 meldingen ontvangen. Er zijn 45 zaken afgehandeld. Er is ruim € 420.000 bespaard, er is € 37.000 teruggevorderd en voor € 1.500 aan boetes opgelegd.

• NOW: In de periode januari tot en met april 2021 hebben we 447 meldingen ontvangen over mogelijk misbruik van de NOW door 351 bedrijven. Daarnaast doen we met behulp van data‑analyse onderzoek naar misbruikrisico’s bij de NOW. Zo is het mogelijk dat een werknemer in de polisadministratie in hetzelfde tijdvak (maand) met meerdere volledige dienstverbanden bij verschillende werkgevers geadministreerd staat. In februari 2021 zijn we gestart met het bekijken van signalen over dubbele dienstverbanden. Binnen de NOW valt dit risico in de categorie loonsommanipulatie. In totaal zijn 50 signalen over dubbele dienstverbanden gevalideerd. Na de validatie zijn 36 werkgevers en 27 werknemers nader onderzocht. Belangrijkste resultaat van dit onderzoek was, naast de opsporing van 1 geval waarin onomstotelijk sprake was van misbruik, vooral de preventieve aanpak om werkgevers aan te spreken op onjuistheden en hun de gelegenheid te geven om dit recht te zetten. Verder is er gestart met het onderzoeken van een aantal signalen waarbij gekeken wordt of een directeur‑grootaandeelhouder wel juist geregistreerd staat in de polisadministratie, zodat kan worden vastgesteld of deze werkgever op basis daarvan een terechte aanspraak maakt op NOW. Daarnaast hebben we tijdens de vierde aanvraagperiode (voor de NOW 3.2) werkgevers telefonisch of per brief geattendeerd als er bij hen sprake was van een dusdanige loonsomdaling dat ze geen recht meer zouden hebben op de laatste NOW‑betaling. Zo hadden zij nog de mogelijkheid om hun betaling stop te laten zetten. Deze actie kon op waardering van de benaderde werkgevers rekenen en voeren we ook bij de volgende NOW‑aanvraagperiode uit.

• Strafrecht: In het Handhavingsarrangement 2021 is opgenomen dat UWV naar verwachting 45 tot 50 processen‑verbaal bij het Openbaar Ministerie aanlevert. Tot en met april 2021 hebben we 13 processen‑verbaal (25%) aangeleverd. We verwachten dat het aantal uit het Handhavingsarrangement voor 2021 wordt gerealiseerd, mede door de start van de opleiding van 6 nieuwe bijzonder opsporingsambtenaren (boa’s).

• Gezondheidsfraude: Er is sprake van gezondheidsfraude als een uitkeringsgerechtigde, zonder dat bij UWV te melden, activiteiten verricht die niet passen bij de door ons vastgestelde belastbaarheid of gezondheidsproblemen voorwendt. De gevolgen van de coronacrisis zijn binnen dit thema duidelijk merkbaar. We ontvingen in de eerste vier maanden van 2021 beduidend minder meldingen dan in dezelfde periode in 2020: 40% minder interne meldingen en 34% minder externe meldingen. Het doen van waarnemingen ter plaatse is bij gezondheidsfraude essentieel, maar was in deze periode niet of nauwelijks mogelijk. Doordat we uitkeringsgerechtigden slechts beperkt fysiek kunnen zien en spreken zijn ook de doorlooptijden van herbeoordelingen langer, waardoor zaken langer openstaan. In de eerste vier maanden van 2021 zijn 26 zaken ter herbeoordeling aangeboden. De totale besparing in deze periode bedraagt € 4,5 miljoen.

• Gefingeerde dienstverbanden: Bedrijven, boekhouders en getuigen werken in toenemende mate niet of zeer moeizaam mee aan de onderzoeken naar gefingeerde dienstverbanden. Ze geven vaak aan dat ze in verband met corona of de coronamaatregelen geen mensen willen ontvangen en niet naar een UWV‑vestiging willen komen. Dit is besproken met het Functioneel Parket. Dat ziet vooralsnog geen reden om sancties op te leggen aan deze bedrijven en boekhouders. Het bedrag aan besparingen en terugvorderingen in verband met gefingeerde dienstverbanden bedraagt ruim € 1,3 miljoen.