Handhavingsinzet

Als werken (tijdelijk) niet mogelijk is, zorgen we voor vervangend inkomen. De maatschappij moet er daarbij op kunnen vertrouwen dat UWV alleen uitkeringen verstrekt aan mensen die daar recht op hebben, dat we dat doen volgens de geldende regels en niet langer dan noodzakelijk. Een ruime meerderheid van de mensen die gebruikmaken van onze dienstverlening, houdt zich aan de regels voor het krijgen van een uitkering. We gaan daarom uit van vertrouwen en besteden veel aandacht aan het voorkomen van regelovertreding en het bevorderen van regelnaleving. Desalniettemin zijn we ons ervan bewust dat een kleine groep geneigd is de regels bewust te overtreden. Om misbruik en oneigenlijk gebruik zo veel mogelijk te voorkomen en aan te pakken hanteren we een risicogerichte strategie, waarbij de risico’s met de grootste impact het eerst worden aangepakt. Daarbij maken we gebruik van de data die tot onze beschikking staan: valide gegevens uit authentieke registers en registraties. Datagedreven werken biedt kansen om risico’s in een vroeg stadium te signaleren en regelovertreding te voorkomen en te herkennen.

Het aantal meldingen door UWV‑medewerkers over mogelijk misbruik of oneigenlijk gebruik van uitkeringsgelden in de eerste acht maanden van 2021 is lager dan in dezelfde periode in 2020. Nog altijd zijn de beperkende maatregelen als gevolg van de coronacrisis van invloed: we konden minder onderzoeken doen dan in het vorige jaar. Wel is er een stijgende tendens in het aantal meldingen, mede als gevolg van het werk van handhavingsconsulenten, die een belangrijke bijdrage leveren aan het vergroten van de meldingsbereidheid van collega’s en de kwaliteit van de meldingen. De beperkte mogelijkheden voor handhavingsdeskundigen en inspecteurs voor waarnemingen ter plekke en face‑to‑facecontact met mensen die een uitkering ontvangen, leidden ertoe dat zaken niet konden worden afgerond. Dit komt ook tot uiting in een lager aantal geconstateerde overtredingen van de inlichtingenplicht: 6.400 in de eerste acht maanden van 2021 tegenover 7.900 in dezelfde periode in 2020.

Versterking risicomanagement handhaving

Het versterken van zorgvuldig toezicht vergt een integrale benadering waarin zowel politiek, wetgever als uitvoerder een rol hebben. De risico’s in de WW, de Ziektewet en de WIA zijn de afgelopen jaren geïdentificeerd. We zijn dit jaar gestart met het treffen van beheersmaatregelen voor de misbruikrisico’s. Daarvoor ontwikkelen we een zogeheten controlframework, met een beheersingsstrategie voor de toprisico’s voor de betreffende wetten. Het controlframework voor de WW is in concept gereed en wordt naar verwachting in oktober vastgesteld, na afstemming met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Daarna volgen het controlframework voor de Ziektewet en dat voor de WIA.

Gebruik van risicoscans

Er zijn steeds meer risico’s die beheerst moeten worden. Risicoscans worden daarom een steeds belangrijker onderdeel van onze toezichts- en handhavingsstrategie. We zijn ons ervan bewust dat het werken met risicoscans maatschappelijk gezien niet onbetwist is. We houden daarom in onze aanpak rekening met de manier waarop organisaties zoals de Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman aankijken tegen de inzet van risicoscans en we communiceren intern en extern proactief over de inzet van risicoscans. We verwachten dat de implementatie van de door ons ontwikkelde risicoscans voor verblijf buitenland, verwijtbare werkloosheid en sollicitaties een belangrijke bijdrage zullen leveren aan het verminderen van de risico’s op die gebieden. We hebben een uitvoeringstoets opgesteld om het structureel werken met risicoscans mogelijk te maken. De implementatie van de risicoscans is uitvoerbaar, op voorwaarde dat wordt geïnvesteerd in een robuuste generieke infrastructuur die voldoet aan de richtlijnen en de eisen die aan het werken met algoritmen worden gesteld vanuit de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG), het ministerie van Justitie en Veiligheid en de Algemene Rekenkamer. Wij gebruiken een raamwerk dat borgt dat we op een verantwoorde, ethische en transparante wijze werken met de risicoscans.

Vooruitlopend op de besluitvorming over de uitvoeringstoets zijn voor de risicoscan Verblijf buitenland al 150 signalen per maand aangeleverd, die we beoordelen op aanpakwaardigheid en onderzoekwaardigheid. De implementatie verloopt voorspoedig. De mate van onderzoekswaardigheid van de opgeleverde signalen ligt in de lijn der verwachting en is vergelijkbaar met de resultaten die tijdens de validatiefase zijn behaald. Omdat er nog maar 15 signalen volledig zijn afgerond, kan er nog geen uitspraak worden gedaan over de mate waarin onrechtmatig verblijf in het buitenland daadwerkelijk wordt geconstateerd.

Met de zogeheten controlemix verzamelen we op basis van een volledig willekeurige steekproef van de cliëntpopulatie informatie om (op termijn) tot een risicoscan te kunnen komen. Omdat we ons hiermee niet alleen richten op reeds bekende risico’s, levert deze steekproef een bijdrage aan risicomanagement. In totaal zijn 6.800 signalen gegenereerd, waarvan we er 5.100 hebben onderzocht. Om een eerste onderzoek voor een risicoscan te kunnen starten, moeten er 7.500 signalen zijn onderzocht. Pas nadat er 12.000 signalen zijn onderzocht, kunnen we een eerste versie van een risicoscan ontwikkelen.

Fraudethema’s

We verrichten themaonderzoeken naar risico’s van misbruik en oneigenlijk gebruik van uitkeringsgelden. In 2021 willen we onderzoek doen naar de aard en omvang van ten minste 18 risico’s. Ook lopen er nog 2 onderzoeken uit 2020. De inzichten die we bij de onderzoeken opdoen helpen om maatregelen vast te stellen waarmee we de risico’s kunnen verkleinen. Er zijn in de eerste acht maanden van 2021 10 onderzoeken gestart; de overige minimaal 8 volgen later dit jaar. Daarnaast verrichten we onderzoeken naar fenomenen waarbij in meer of mindere mate sprake is van georganiseerde en/of grootschalige fraude. Het gaat dan voornamelijk om (schijn)constructies, waarbij regelmatig meerdere partijen betrokken zijn.

Dit zijn de resultaten van de belangrijkste themaonderzoeken:

• Faillissementen: We onderzoeken aanvragen voor faillissementsuitkeringen die handhavingsaandacht vragen. Dit leidt tot een advies om al dan niet een voorschot te betalen of om de aanvraag af te wijzen. In de eerste acht maanden van 2021 hebben we 112 meldingen ontvangen. Er zijn 90 zaken afgehandeld. Er is € 0,8 miljoen bespaard, ruim € 0,1 miljoen teruggevorderd en voor € 4.000 aan boetes opgelegd.

• NOW: In de periode januari tot en met augustus 2021 hebben we 792 meldingen ontvangen over mogelijk misbruik van de NOW door 638 bedrijven. Daarnaast doen we met behulp van data‑analyse onderzoek naar misbruikrisico’s bij de NOW. Dit zijn risico’s op basis van opvallende mutaties in de loonsom en identiteitsfraude. Zo hebben we signalen beoordeeld waarbij mogelijk de directeur‑grootaandeelhouder (dga) als werknemer staat geregistreerd in de polisadministratie. Omdat de dga is uitgesloten van de NOW, heeft dit tot gevolg dat de NOW‑subsidie op basis van onjuiste polisgegevens en te hoog wordt vastgesteld. In totaal zijn er in de eerste acht maanden van 2021 585 signalen gevalideerd. Hierna hebben we 157 werkgevers nader onderzocht. Belangrijkste opbrengst van dit onderzoek was, naast de opsporing van 1 geval waarin onomstotelijk sprake was van misbruik, vooral de preventieve aanpak om werkgevers aan te spreken op onjuistheden en hun de gelegenheid te geven om dit recht te zetten. Bij onomstotelijke gevallen van misbruik dragen wij de zaak over aan de Inspectie SZW voor een strafrechtelijk vervolg. Tijdens de vierde en vijfde aanvraagperiode (voor de NOW 3.2 en de NOW 3.3) hebben we werkgevers telefonisch of per brief geattendeerd als er bij hen sprake was van een dusdanige loonsomdaling dat ze geen recht meer zouden hebben op de laatste NOW‑betaling. Zo hadden zij nog de mogelijkheid om hun betaling stop te laten zetten. Deze actie kon rekenen op waardering van de benaderde werkgevers.

• Strafrecht: In het Handhavingsarrangement 2021 is opgenomen dat UWV naar verwachting 45 tot 50 processen‑verbaal bij het Openbaar Ministerie aanlevert. Tot en met augustus 2021 hebben we 26 processen‑verbaal (58%) aangeleverd. Er is enige vertraging in de afhandeling ontstaan, omdat nog niet alle bijzonder opsporingsambtenaren zijn beëdigd. We verwachten dat het minimumaantal van 45 uit het Handhavingsarrangement voor 2021 wordt gerealiseerd.

• Gezondheidsfraude: Er is sprake van gezondheidsfraude als een uitkeringsgerechtigde, zonder dat bij UWV te melden, activiteiten verricht die niet passen bij de door ons vastgestelde belastbaarheid of gezondheidsproblemen voorwendt. De gevolgen van de coronacrisis zijn binnen dit thema duidelijk merkbaar. We ontvingen in de eerste acht maanden van 2021 beduidend minder meldingen dan in dezelfde periode in 2020: 32% minder interne meldingen en 15% minder externe meldingen. Het doen van waarnemingen ter plaatse is bij gezondheidsfraude essentieel, maar was in deze periode niet of nauwelijks mogelijk. Doordat we uitkeringsgerechtigden slechts beperkt fysiek kunnen zien en spreken zijn ook de doorlooptijden van herbeoordelingen langer, waardoor zaken langer openstaan. In de eerste acht maanden van 2021 zijn 42 zaken ter herbeoordeling aangeboden. De totale besparing in deze periode bedraagt € 11,7 miljoen.

• Gefingeerde dienstverbanden: Bedrijven, boekhouders en getuigen werken in toenemende mate niet of zeer moeizaam mee aan de onderzoeken naar gefingeerde dienstverbanden. Ze geven vaak aan dat ze in verband met corona of de coronamaatregelen geen mensen willen ontvangen en niet naar een UWV‑vestiging willen komen. Dit is besproken met het Functioneel Parket. Dat ziet vooralsnog geen reden om sancties op te leggen aan deze bedrijven en boekhouders. Het bedrag aan besparingen en terugvorderingen in verband met gefingeerde dienstverbanden bedraagt de eerste acht maanden van 2021 ruim € 2,2 miljoen.