Loonaangifteketen en polisadministratie

De loonaangifteketen (LAK) is een samenwerkingsverband van de Belastingdienst, UWV en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Voor in de keten staan werkgevers en uitkeringsinstanties. Zij zijn verantwoordelijk voor het tijdig doen van een juiste en volledige aangifte bij de Belastingdienst over de door hen uitbetaalde lonen en uitkeringen (de loonaangifte). Dit doen zij elke maand of elke vier weken met behulp van software die door softwarebouwers ontwikkeld is op basis van door de Belastingdienst en UWV vastgestelde specificaties.

In de Wet structuur uitvoeringsorganisatie werk en inkomen (SUWI) zijn de verschillende verantwoordelijkheden van Belastingdienst, UWV en CBS vastgelegd. De Belastingdienst is verantwoordelijk voor onder meer de heffing van loonbelasting en premies werknemersverzekeringen, voor het inwinnen van de daaraan gerelateerde gegevens op werkgevers- en werknemersniveau, voor het toezicht op de volledigheid, juistheid en kwaliteit van de aangeleverde collectieve gegevens en – samen met UWV en CBS – voor de kwaliteit van de nominatieve gegevens over elke individuele werknemer. UWV is verantwoordelijk voor het beheer van de nominatieve gegevens in de polisadministratie en voor het leveren van deze gegevens aan publieke en privaatrechtelijke afnemers, binnen de geldende wetgeving. De Belastingdienst en UWV hebben afspraken over de verantwoordelijkheden voor het verwerken en doorleveren van deze gegevens vastgelegd in een overeenkomst.

De Belastingdienst stuurt de dienstverband- en loongegevens op werknemersniveau door naar UWV, die deze gegevens vervolgens opneemt in de polisadministratie. De polisadministratie bevat daardoor de gegevens van alle verzekerde Nederlanders die inkomen uit arbeid en/of uitkeringen ontvangen: werknemers, uitkerings- en pensioengerechtigden. De uitbraak van de coronacrisis heeft vooralsnog geen gevolgen gehad voor de aanlevering van loonaangiften: deze blijven goed binnenkomen, waardoor ook onze dienstverlening verloopt zoals gegevensafnemers van ons gewend zijn. Eind 2020 stonden er 21,0 miljoen inkomstenverhoudingen van 13,7 miljoen mensen in de polisadministratie geregistreerd. Deze gegevens zijn voor veel uitvoerende instanties van belang, omdat ze nodig zijn voor bijvoorbeeld het berekenen van toeslagen en pensioenpremies, het voorkomen van fraude, of het subsidiëren van bepaalde typen arbeid. UWV gebruikt de loonaangiftegegevens om maandelijks ruim 1 miljoen uitkeringen te berekenen voor de WW en arbeidsongeschiktheidswetten. In 2020 heeft UWV de loonaangiftegegevens ook gebruikt voor de berekening van de NOW‑subsidies. UWV verstrekt de loonaangiftegegevens voor hergebruik aan ongeveer 1.000 afnemers, zoals gemeenten, pensioenfondsen, SVB, het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdragen (LBIO), de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en gerechtsdeurwaarders. Het CBS ontvangt loonaangiftegegevens en gebruikt deze uitsluitend voor statistische doeleinden. Dankzij de gegevensleveringen kunnen processen eenvoudiger, sneller en goedkoper gemaakt worden, waardoor de administratieve lasten verminderen voor de ketenpartners, diverse andere organisaties én voor elke burger die met deze instanties en organisaties in aanraking komt.

De ketenpartners onderkennen het maatschappelijk belang van de kwaliteit van de gegevens binnen de loonaangifteketen en werken daarom continu aan de borging en verbetering van de gegevenskwaliteit. Enerzijds preventief door voorlichting aan en samenwerking met inhoudingsplichtigen (werkgevers), salarisprofessionals en softwareontwikkelaars. Anderzijds met (geprogrammeerde) controles, gezamenlijke analyses en toezicht. De Belastingdienst voert bijvoorbeeld controles uit bij inhoudingsplichtigen op de loonadministratie en analyseert en monitort de kwaliteit van de ontvangen loonaangiftegegevens. Bovendien worden kwaliteitssignalen van burgers en afnemers verwerkt. Op basis van de resultaten van deze controles en analyses worden verbeteringen aangebracht in de loonaangiftesoftware en de (geprogrammeerde) controles om de kwaliteit van de gegevens in de loonaangifte en daarmee de polisadministratie te verbeteren.

Naast de gegevens in de polisadministratie beschikt UWV over grote hoeveelheden data uit andere eigen bronsystemen. UWV is dankzij al deze data ook in staat steeds meer kennisproducten te produceren. Het gaat dan om producten die bijdragen aan het te ontwikkelen beleid, die inzicht geven in ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en die verder bijdragen aan een effectievere uitvoering van (overheids)taken.

Functioneren loonaangifteketen

Voor een objectieve beoordeling van het functioneren van de loonaangifteketen is een gezamenlijk normenkader ontwikkeld. Dit normenkader omvat zeven items die alle betrekking hebben op de logistieke gegevensverwerking binnen de Belastingdienst en UWV. Om de werking van de loonaangifteketen te kunnen borgen, is het niet alleen nodig dat de logistieke gegevensverwerking in de keten op orde is. Ook het succesvol implementeren van wet- en regelgeving en het verwerken van (de consequenties van) proces- en systeemontwikkelingen zijn hierbij van belang. De loonaangifteketen heeft in 2020 voldaan aan de eisen van het normenkader.

Tabel Werking van de loonaangifteketen

Als gevolg van de invoering van de Wet arbeidsmarkt in balans is de sectorale WW‑premiedifferentiatie per 1 januari 2020 vervangen door premiedifferentiatie op basis van de soort arbeidsovereenkomst. Over de gevolgen die dit voor UWV heeft, rapporteren we in hoofdstuk Nieuw beleid onder het kopje Wet arbeidsmarkt in balans.

Gevolgen van de coronacrisis

Een groot aantal inhoudingsplichtigen is in de kern van hun bedrijfsvoering geraakt doordat de omzet door de coronacrisis geheel of gedeeltelijk is komen te vervallen. Voor een correcte uitvoering van het door het kabinet samengestelde pakket van noodmaatregelen en voor de beoordeling van het recht op WW- en Ziektewet‑uitkeringen is het essentieel dat de inhoudingsplichtigen de loonaangifte op tijd blijven doen. Hierop is strikt gemonitord. De aanlevering van loonaangiftegegevens blijkt normaal door te gaan. De ontwikkeling en implementatie van de pakketten noodmaatregelen die sinds eind maart/begin april zijn ingevoerd, leggen een aanzienlijk beslag op de personele capaciteit van de loonaangifteketen. Hierdoor lopen andere trajecten zoals de kwaliteitsmonitor vertraging op.

Onderzoek loonaangifteketen

Eind december 2019 is de rapportage van de Commissie Loonaangifteketen aan de Tweede Kamer verzonden. Naar aanleiding van de conclusies van de commissie zijn de samenwerkende partners in de loonaangifteketen, deels afzonderlijk, deels in gezamenlijkheid, gestart met activiteiten die zich richten op het realiseren van een evenwichtige balans tussen dienstverlening, efficiëntie en fraudebestrijding.

De commissie heeft onder andere misbruikrisico’s in kaart gebracht en maatregelen aanbevolen om misbruik en oneigenlijk gebruik te bestrijden en om de gegevenskwaliteit te verbeteren. De betrokken organisaties hebben samen met de staatssecretaris van Financiën (Fiscaliteit en Belastingdienst) bekeken welke onderdelen van de maatregelen kansrijk zijn.

• Ter bestrijding van misbruik en oneigenlijk gebruik is het Analyseteam gegevenskwaliteit loonaangifteketen (AGL), onder verantwoordelijkheid van de keteneigenaren UWV en de Belastingdienst, gestart met een verkenning om misbruikrisico’s te detecteren die gerelateerd zijn aan de gegevens in de loonaangifte. Het gaat om risico’s met betrekking tot correctieberichten met terugwerkende kracht, gefingeerde dienstverbanden en nulaangiften. De eerste stap in de verkenning is inmiddels gezet met een beschrijving van situaties waarin via oneigenlijk aanlever- en correctiegedrag manipulaties op gegevens in de polisadministratie worden uitgevoerd die kunnen leiden tot onterechte vaststellingen van uitkeringen en teruggaven. De volgende stappen richten zich op het oneigenlijke aangifte- en correctiegedrag van inhoudingsplichtigen en de vraag of dit herkenbaar wordt aangetroffen in de polisadministratie.

• Onder regie van het Afnemersoverleg Loonaangifteketen is een werkgroep ingesteld die zich richt op het in beeld brengen van de aard van fraude- en misbruikrisico’s.

• Het ketenbureau van de Loonaangifteketen beziet welke verbeteringen er mogelijk zijn om fouten in de aanlevering te verminderen met een verificatiepunt voor burgerservicenummers (bsn’s). Om dit te bewerkstelligen, is besloten om samen met de Rijksdienst voor Identiteitsgegevens (RvIG) een onderzoek uit te voeren naar de mogelijkheid om inhoudingsplichtigen aan te sluiten op het bsn‑register.

• Acties om versneld digitaal terug te koppelen zijn ingepland voor 2022.

• Er zijn geen nadere acties nodig voor het invullen van de code ‘reden beëindigen van het dienstverband’ door werkgevers. Onderzoek binnen de loonaangifteketen wijst uit dat het aantal gemaakte fouten beperkt is.

• UWV start in 2021 risicoassessments met afnemers van gegevens uit de polisadministratie om nieuwe risico’s met betrekking tot fraude en misbruik in de loonaangifteketen in beeld te brengen. Doel is om een continu proces voor de signalering van nieuwe risico’s te realiseren.

Naar een robuustere loonaangifteketen

UWV en de Belastingdienst werken aan een robuustere loonaangifteketen. De loonaangifteketen moet daarmee wijzigingsbestendiger, flexibeler en eenvoudiger worden. We werken met elkaar aan de borging van de stabiliteit en continuïteit van de keten, nu en in de toekomst. De samenwerkende partijen in de loonaangifteketen zijn zich er terdege van bewust dat verschillende invalshoeken, beschikbare capaciteit en prioriteiten bij de keteneigenaren van invloed zijn op de snelheid van doorontwikkeling en innovatie van de keten.

Continuïteit loonaangifteketen

Aan de ontwikkelkant van de loonaangifteketen is in 2020 de borging van continuïteit het belangrijkste criterium geweest bij keuzes voor de inzet van de (schaarse) capaciteit. Prioriteit hadden onderwerpen die doorliepen vanuit 2019 of nieuw in de portfolio zijn beland vanwege wijzigingen van wet- en regelgeving en noodzakelijke aanpassingen van bijvoorbeeld systemen en communicatieproducten. Het belangrijkste proces hierbij, de jaarovergang 2019–2020, is geruisloos verlopen, inclusief de wijziging van de Wet financiering sociale verzekeringen om de WW‑premie voortaan te differentiëren naar de aard van de arbeidsovereenkomst.

Eerder aanleveren loonaangiften

Voor de afnemers van data uit de loonaangifteketen is het van groot belang dat deze gegevens actueel zijn. Daarom is in 2018 het project Eerder aanleveren geïnitieerd, waarmee inhoudingsplichtigen actief worden benaderd met het verzoek hun loonaangifte (vrijwillig) eerder aan te leveren. Doel van het project was om eind 2020 minimaal 70% van de loonaangiften voor de circa 20 miljoen inkomstenverhoudingen tegelijk met de salarisbetaling binnen te krijgen. Door de coronacrisis hadden UWV en een grote inhoudingsplichtige in het publieke domein, tezamen goed voor circa 5 miljoen inkomstenverhoudingen (25% van de totale populatie), niet voldoende capaciteit om invulling te geven aan deze proactieve benadering. De streefwaarde is daardoor met maximaal 47% van de loonaangiften in juli 2020 (9,45 miljoen inkomstenverhoudingen) buiten bereik gebleven.

Toekomstbestendigheid loonaangifteketen

Om de toekomstbestendigheid van de loonaangifteketen te garanderen zijn meerdere projecten gestart, waarvoor de inzet van de (schaarse) capaciteit en middelen doorslaggevend is.

• Vernieuwing werkgeversadministratie: In de werkgeversadministratie administreert de Belastingdienst de gegevens van inhoudingsplichtigen voor de loonheffingen. Deze gegevens worden uitgewisseld met UWV. De werkgeversadministratie is essentieel voor de ondersteuning van de bedrijfsprocessen van de Belastingdienst en UWV in het kader van de loonheffingen. Het huidige werkgeversadministratiesysteem is aan het eind van zijn technische levensduur en is dringend aan vervanging toe. In 2020 is gestart met de bouw van de Relatiegegevens Loonheffingen aan de zijde van de Belastingdienst en de vernieuwing van de werkgeversadministratie aan de zijde van UWV. Dit loopt door tot in 2022.

• Versneld digitaal terugkoppelen: In het Meerjarenplan loonaangifteketen 2021–2025 is vastgelegd dat de loonaangifteketen gaat investeren in een digitale terugkoppeling van fouten in de loonaangifte. Doel is om inhoudingsplichtigen digitaal en sneller te informeren over onjuistheden in de aangifte.

• Arbeidsvoorwaardenbedrag: Steeds meer werkgevers bieden hun werknemers een zogenoemd individueel keuzebudget, waarbij de werknemer zo veel mogelijk keuzevrijheid heeft in de vorm en het moment van uitbetaling van flexibele salarisonderdelen. Zowel de reserveringen in als de aanwendingen van dit budget zijn niet separaat vermeld in de loonaangifte. Daarom worden twee nieuwe rubrieken in de loonaangifte opgenomen: opbouw arbeidsvoorwaardenbedrag en opname arbeidsvoorwaardenbedrag. De beoogde ingangsdatum is 1 januari 2022.

• Model gegevenskwaliteit (ontwikkeling kwaliteitsmonitor): In opdracht van het kernteam loonaangifteketen ontwikkelt het Analyseteam gegevenskwaliteit loonaangifte (AGL) de LAK‑kwaliteitsmonitor. Deze monitor maakt de gegevenskwaliteit inzichtelijk voor zowel bestuurders van de loonaangifteketen als gegevensafnemers van de keten. Om het afnemersbelang optimaal te waarborgen is een werkgroep kwaliteitsmonitor opgericht waarin afnemers actief participeren. In februari 2020 is een eerste versie van de kwaliteitsmonitor opgeleverd. De doorontwikkeling is vertraagd doordat de beschikbare personele capaciteit in verband met de coronacrisis is ingezet op diverse andere spoedeisende activiteiten, zoals de steunmaatregelen.

Vrijwillige verzekeringen

UWV is in maart en april 2020 geconfronteerd met mensen die hun vrijwillige verzekering niet meer konden betalen. Met instemming van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) hebben we maatregelen getroffen om deze mensen tegemoet te komen. Dit gebeurde in de vorm van drie maanden uitstel van betaling van de verzekeringspremies, of verlaging van het verzekerd dagloon en daarmee de verzekeringspremie. De uitsteltermijn is aansluitend verlengd en loopt gedurende de coronacrisis door als maatwerk voor klanten met een vrijwillige verzekering. In 2020 hebben 155 klanten de verzekering als gevolg van de coronacrisis alsnog beëindigd. Afnemers van vrijwillige verzekeringen geven aan dat zij content zijn over het meedenken en de opties die UWV biedt.

Nieuwe manieren van gegevensuitwisseling

UWV heeft samen met de Sociale Verzekeringsbank (SVB) en gemeenten een gedeelde verantwoordelijkheid voor het in stand houden van de voorziening Suwinet voor gegevensuitwisseling. De komende jaren onderzoekt UWV nieuwe manieren van gegevensuitwisseling. Dat doen we samen met onze ketenpartners in het SZW‑programma Toekomst gegevensuitwisseling werk en inkomen (TWI) en bijvoorbeeld ook via het programma Verbeteren uitwisselen matchingsgegevens (VUM). Beide programma’s zijn gericht op het bereiken van synergie. Het programma TWI richt zich op het faciliteren van regie op gegevens, waarbij burgers meer mogelijkheden krijgen om overheidsgegevens in te zetten voor publieke of private dienstverlening. UWV heeft daarmee ervaring opgedaan binnen het initiatief Handig! Hierbij is mogelijk gemaakt dat burgers bij een hypotheekaanvraag geen werkgeversverklaring meer hoeven op te vragen. In plaats daarvan kunnen ze het digitale UWV Verzekeringsbericht, dat gevalideerde loongegevens uit de polisadministratie bevat, delen met de hypotheekverstrekker. We leveren een bijdrage aan de pilots van het programma TWI en we denken mee over een nieuwe architectuur die past bij deze toekomstige wijze van gegevensgebruik binnen en buiten de sector. Hierbij wordt ook rekening gehouden met het programma Regie op Gegevens van het ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). We willen gegevens en informatie snel en goed beschikbaar stellen. Daarom ontwikkelen we in samenwerking met enkele afnemers nieuwe diensten die dit mogelijk maken. Hiervoor hebben we zelf een configureerbare webservice (CWS) ontwikkeld, waarmee we gemakkelijker gegevensleveringen op maat kunnen verzorgen voor afnemers. Sinds 1 januari 2021 wordt de CWS bijvoorbeeld ingezet bij de gegevensuitwisseling in het kader van de Wet vereenvoudiging beslagvrije voet (Wvbvv). Om mogelijke kandidaten voor vacatures landelijk voor werkgevers vindbaar te maken, werken we in het programma VUM met gemeenten aan een standaard gegevensset en een efficiëntere manier om werkzoekendenprofielen uit te wisselen.